خانه >> مقالات >> اقوالی که در خصوص نظر مفسرین در مورد سوره کوثر است

اقوالی که در خصوص نظر مفسرین در مورد سوره کوثر است

دسته بندی: تحقیق فارسی, مقالات 14 / 03 / 2020 بازدید

نظر علما در تفسیر سوره کوثر چگونه است؟

سوره کوثر

سوره کوثر مکی است و سه آیه دارد: بسم الله الرحمن الرحیم انا اعطیناک الکوثر (۱) فصل لربک و انحر (۲) ان شانئک هو الابتر (۳)

ترجمه:

به نام الله که به نیک و بد بخشنده، و به نیکان مهربان است. محققا ما به تو خیر کثیر (فاطمه ع) دادیم (۳).
پس به شکرانه اش برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن (۲).
وبدان که محققا شماتت گوی و دشمن تو ابتر و بلا عقب است (۳).

اقوال متفاوت مفسرین

مفسرين در تفسير كوثر و اينكه كوثر چيست اختلافى عجيب كرده اند:

بعضى گفته اند: خير كثير است.

و بعضى معانى ديگرى كرده اند كه فهرست وار از نظر خواننده مى گذرد:

1 – نهرى است در بهشت.

2 – حوض خاص رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) در بهشت و يا در محشر است.

3 – اولاد رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) است .

4 – اصحاب و پيروان آن جناب تا روز قيامت است.

5 – علماى امت او است.

6 – قرآن و فضائل بسيار آن.

7 – مقام نبوت است.

8 – تيسير قرآن و تخفيف شرايع و احكام است.

9 – اسلام است.

10 – توحيد است.

11 – علم و حكمت است.

12 – فضائل رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم)است.

13 – مقام محمود است.

14 – نور قلب شريف رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) است.

و از اين قبيل اقوالى ديگر كه به طورى كه از بعضى از مفسرين نقل شده بالغ بر بيست و شش قول است.

استدلال صاحبان دو قول

صاحبان دو قول اول استدلال كرده اند به بعضى روايات، و اما باقى اقوال هيچ دليلى ندارند به جز تحكم و بى دليل حرف زدن، و به هر حال اينكه در آخر سوره فرمود: (ان شانئك هو الابتر) با در نظر گرفتن اينكه كلمه (ابتر) در ظاهر به معناى اجاق كور است، و نيز با در نظر گرفتن اينكه جمله مذكور از باب قصر قلب است، چنين به دست مى آيد كه منظور از كوثر، تنها و تنها كثرت ذريه اى است كه خداى تعالى به آن جناب ارزانى داشته، (و بركتى است كه در نسل آن جناب قرار داده )، و يا مراد هم خير كثير است و هم كثرت ذريه، چيزى كه هست كثرت ذريه يكى از مصاديق خير كثير است، و اگر مراد مساله ذريه به استقلال و يابه طور ضمنى نبود، آوردن كلمه (ان ) در جمله (ان شانئك هو الابتر) فايده اى نداشت، زيرا كلمه (ان ) علاوه بر تحقيق، تعليل را هم مى رساند و معنا ندارد بفرمايد ما به تو حوض داديم، چون كه بدگوى تو اجاق كور است و يا بى خبر است.

اقوالی که در خصوص نظر مفسرین در مورد سوره کوثر است

علامه طباطبایی در تفسیر اَلْمیزان

علامه می‌گوید استدلال قائلان به دو معنی نخست — یعنی نهری در بهشت یا حوض پیامبر در بهشت — بعضی روایات در این زمینه است، اما دیگر معانی هیچ استدلالی ندارند.

شیخ طوسی در اَلتِّبْیانُ فی تَفسیرِ الْقُرآن

فقیه و مفسر و محدّثِ شیعه، شیخ طوسی در اَلتِّبْیانُ فی تَفسیرِ الْقُرآن، کوثر را خیرِ کثیر می‌داند و در گزارش احادیث می‌آورد که در آن‌ها، کوثر رودی در بهشت، با قُبّه‌هایی از دُرّ و یاقوت در دو طرفش است؛ و نیز حوض کوثر — که متعلق به پیامبر است — سیراب‌کنندهٔ مؤمنان به هنگامِ ورود به بهشت، معرفی شده است.

طبرسی در مَجمَعُ الْبَیان

طبرسی در مَجمَعُ الْبَیان، افرون بر موارد فوق، می‌آورد که کوثر رودی در بهشت است که به جبرانِ عبدالله — فرزند پیامبر که در کودکی درگذشت — به پیامبر عطا شد، و سپس نظراتِ مفسران را دربارهٔ کوثر بیان می‌کند.

از قبیل: خیر فراوان، نبوّتِ پیامبر و قرآن، کثرتِ اصحاب و پیروان، و فراوانیِ نسل و ذُرّیه، شفاعت؛ و در پایان بر درنظرگرفتن همهٔ این گفته‌ها تأکید می‌کند و می‌گوید چنانکه خدا بر پیامبر خیر فراوان در دنیا و آخرت داده و سپس همهٔ این اقوال را خلاصه در یک عبارتِ «خیر بسیار در دنیا و آخرت» می‌داند.

اقوالی که در خصوص نظر مفسرین در مورد سوره کوثر است

مفسر شیعه، مکارم شیرازی

فقیه و مفسر شیعه، مکارم شیرازی در تفسیر نمونه، به گزارش احادیث دربارهٔ کوثر می‌پردازد که دربردارندهٔ همان احادیث مجمع‌البیان است.

او در ادامه، به اقوال مختلف دربارهٔ کوثر می‌پردازد و پس از بیان آن‌ها، فاطمه زهرا را از روشن‌ترین مصادیق آن بیان می‌کند و در ادامه به کثرتِ نسل پیامبر از طریق فاطمه زهرا اشاره می‌کند.

شیخ طوسی در التبیان و طبرسی در مجمع‌البیان می‌گویند «اِعطاء» دو گونه است:

بخشش با قیدِ تَملیک و بخشش با غیرِ قیدِ تملیک؛ و اعطاءِ کوثر، بخشش با تملیک است.

صلاة و نحر

شیخ طوسی در التبیان نیز تفاسیر مختلف مانند قربانیِ خالصانه برای خدا و نماز عید و قربانی آن را گزارش می‌کند.

طبرسی می‌گوید یعنی خداوند او را به نماز و قربانی برای شُکرِ نعمتِ کوثر امر کرد؛ و در ادامه به احادیث دربارهٔ به‌سوی قبله ایستادن در وقتِ نماز و نیز بلند کردنِ دست‌ها در هنگامِ تکبیر تا مقابل گلوگاه و صورت می‌پردازد.

علامه طباطبایی در المیزان با توجه به سیاق آیات، امر به نماز و نحرِ شتر را برای شکرِ نعمتِ اعطاءِ کوثر می‌داند و در ادامه می‌گوید با توجه به احادیث، منظور از نحر بلند کردن دست به‌هنگام تکبیر در نماز است.

شانئ و ابتر

شانِئْ به‌معنای کینه‌توز است.شیخ طوسی و طبرسی می‌گویند یعنی دشمنِ کینه‌توزِ پیامبر از خیر بُریده است که در اینجا منظور عاص بن وائل است.

علامه طباطبایی می‌گوید کلمهٔ «ابتر» در آخر آیهٔ سوم، به‌معنی بی‌دنباله است و با توجه به محتوای آیه، چنین به‌نظر می‌رسد که منظور از کوثر، تنها فراوانیِ نسلِ پیامبر اسلام است و یا اینکه هم خیر کثیر منظور است و هم کثرت نسل.

مکارم شیرازی در تفسیر این آیه، می‌گوید «شانِئْ» به‌معنی فردِ کینه‌توز و بدخُلق و «ابتر» به‌معنی حیوانِ دُم‌بریده است.

و در ادامه با بیان داستانِ کنایه‌زنی به پیامبر، به کثرت نسل پیامبر از طریق فاطمه زهرا می‌پردازد و گفتهٔ مفسر اهل سنت، فخر رازی در تفسیر کبیر را نقل می‌کند:

مفسر اهل سنت، فخر رازی

قول سوم این است که این سوره به‌عنوان ردّ بر کسانی نازل شده که عدمِ وجودِ اولاد را بر پیغمبر اکرم خُرده می‌گرفتند، بنابراین معنیِ سوره این است که خداوند به او نسلی می‌دهد که در طول زمان باقی می‌مانَد، ببین چه اندازه از اهل بیت را شهید کردند، در عین حال جهان مَملو از آنهاست، این در حالی است که از بنی‌امیه — که دشمنان اسلام بودند — شخص قابل ذکری در دنیا باقی نمانْد، سپس بنگر و ببین چقدر از علمای بزرگ در میان آنهاست مانند باقر و صادق و رضا و نَفْسِ زَکیّه

اقوالی که در خصوص نظر مفسرین در مورد سوره کوثر است

منزلت

به‌نقل از منابعِ اهل سنت و شیعه، در حدیثی از پیامبر اسلام آمده است:

هرکس آن را تلاوت کند خداوند او را از نهرهای بهشتی سیراب خواهد کرد و به عدد هر قربانی که بندگان خدا در روز عید قربان قربانی می‌کنند، و همچنین قربانی‌هایی که اهل کتاب و مشرکان دارند، به عدد هر یک از آنان اجری به او می‌دهد.

در حدیثی از جعفر صادق در منابعِ شیعه آمده است:

کسی که اِنّا اَعْطَیْناکَ الْکَوْثَر را در نمازهای واجب و مستحبّی بخواند، خداوند او را در روز قیامت از کوثر سیراب نماید و جایگاهش در نزد محمد خواهد بود.