آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی بیرجند در روز چهارشنبه سوری، تحقیق در مورد آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی بیرجند در روز چهارشنبه سوری
در پژوهش حاضر سعی شده که تمامی استان های ایران از نظر آداب و رسوم و همچنین مراسم چهارشنبه سوری پوشش داده شود.
دانلود مقاله آماده همین تحقیق بصورت کامل
مقدمه:
یکی از آداب و رسوم کهن و قدیمی مردم ایران زمین، برگزاری جشن چهارشنبه سوری است.
چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز در آخرین سه شنبه سال خورشیدی با برافروختن آتش، پریدن از روی آن و مراسمی دیگر برگزار می شود.
چهارشنبه‌سوری رسم های مقدمه نوروز می‌باشد و مهمترین عنصرش آتش است و نامش هم از شعله‌های آتش برخاسته.
چرا که «سوری» به معنی سرخی است و هم از اینرو در بسیاری از نقاط «چهارشنبه سرخی» نامیده می‌شود.
جمع‌کردن هیزم، برپاکردن آتش، شادی‌های دسته‌جمعی و خواندن شعر
«زردی من از تو/ سرخی تو از من/ غم برو، شادی بیا/ محنت برو، روزی بیا»
نزدیک‌ترین تصویر از چهارشنبه آخر سال است که خاطره‌اش برای همه ما با چند جمله مشابه تعریف می‌شود.
بیرجندی‌ها اسفندماه را «ماه نوروز» می‌نامند و آن را مقدمه بهار می‌شناسند
و برای استقبال از نوروز آیین‌هایی از جمله کاشت سرسوزی، سمنوپزان، رسم شاه مولایی، حنابندان، کوزه‌شکنی، نان‌پزان، ریگ و کوزه، شیرینی‌پزان، پرداخت دین، فاتحه‌خوانی، خانه‌تکانی سال نو و آماده‌کردن آجیل شب عید مانند کشمش، عناب، نقل و تفت دادن یا شور کردن تخمه و پسته را انجام می‌دهند.
برافروختن آتش
«مردم این استان در شب چهارشنبه‌سوری و نزدیک غروب آفتاب ۳ یا ۷ کپه آتش روشن می‌کنند و این کار یا وسط کوچه یا در داخل حیاط انجام می‌شود.
اهل خانه از روی آتش می‌پرند و جمله مشهوری را که در خیلی از نقاط کشور می‌گویند، تکرار می‌کنند:
«زردی من از تو؛ سرخی تو از من» که به نوعی دعای سلامتی است.»
«در این مراسم همچنین زنانی که فرزندان کوچک دارند، آنها را به بغل گرفته و از روی آتش می‌پرند و این را موجب سلامتی فرزند می‌دانند. همچنین در این شب زمانی‌که افراد دارند از روی آتش می‌پرند، این شعر را می‌خوانند:
“آلا به در، بلا به در / دزد و هیز از دِها به در”.
»«خراسانی‌ها به‌هیچ‌وجه آتش مخصوص جشن چهارشنبه‌سوری را خاموش یا حتی فوت نمی‌کنند؛ بلکه آتش باید کاملا بسوزد و خاموش‌کردن آتش، بد دانسته می‌شود.
آنها پس از خاموش‌شدن آتش هم خاکستر آن را از خانه بیرون می‌برند و در جایی دور می ریزند می‌ریزند تا باد آن را ببرد.
پرتاب‌کردن گوی آتشین
یکی دیگر از آداب و رسوم چهارشنبه‌سوری انداختن گوی بزرگ آتشین است؛
به این صورت که با هیزم یک گوی بزرگ درست می‌کنند و آن را آتش زده، از روی یک بلندی پرتاب می‌کنند و هم زمان می‌خوانند «غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا».
آجیل‌خوری
مردم استان بعد از پایان پریدن از روی آتش و شکستن کوزه مرحله بعدی مراسم را برگزار می کردند. این کار به «آجیل‌خوری» معروف و ترکیبی از انجیر، کشمش، خرما، توت خشک، فندق و پسته بود.
خورد و خوراک چهارشنبه سوری و دیدار با بزرگ فامیل
پختن غذاهای متنوع و خوردن تخمه و آجیل سنتی شامل مغز تخم هندوانه و کدو و پسته و بادام و اعتقاد دارند که هر کس از این آجیل بخورد مهربان می شود و رفتار مناسبی با دیگران خواهد داشت.
در پایان شب همراه با نقل خاطرات و داستان‌های گذشته توسط بزرگان از جمله آداب و رسوم دیگرچهارشنبه سوری است.
پس از صرف شام، شادباش گفتن و سر زدن به خانه بزرگ فامیل همه به يكديگر عيد را تبريك مي‌گويند.
اسپند دود کردن
در بعضی خانه‌ها رسم بر این است که اسپندی دود کرده، در دو طرف در خانه می ریزند تا اهل خانه ازچشم حسود و بیگانه در امان باشد .
در استان خراسان و شهر مشهد و خراسان جنوبی مردم در قدیم در شب چهارشنبه سوری هیزم آتش می‌زنند.
نام این هیزم‌ها عبارت است از چرخه، خار و اسپند.
اسپند دود کردن یا اسپند (اسفنج) به داخل آتش ریختن از آداب مردم خراسان در تمام جشن‌ها و مناسبت‌ها است.
در داخل آتش اسپند نمک می‌ریزند که حالت ترقه و انفجار دارد.
کاشت سرسوزی
کاشتن سرسبزی یا به قول بیرجندی‌ها سر سوزی یکی از آیین‌های پا بر جا در ایام عید است که حدود یک ماه مانده به عید در ظرف‌های کوچک یا بزرگ مقداری جو، گندم، عدس یا ماش می‌کارند تا روز عید سر سبز باشد.
برخی نیز روی جداره‌های کوزه‌های سفالی سر سبزی‌های بسیار زیبا و دلربایی به وجود می‌آورند.
در بعضی از خانواده‌ها هم به نیت سلامتی افراد خانواده برای هر یک از آنها یک سر سبزی می‌کارند.آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی بیرجند در روز چهارشنبه سوری
سمنوپزان
سمنوپزان یکی دیگر از مراسم‌های پر رنج و زحمت، پرطرفدار و تشریفاتی نوروز است که برای انجام آن 40 تا 50 روز مانده به نوروز خانم‌ها ظرف‌هایی وسط حیاط یا پشت بام می‌گذاشتند
تا از آب باران پر شود همزمان نیز مقداری گندم در پارچه‌های سفید و نازک به نام صافی می‌ریختند تا در آب خیس شود یا اینکه روی تگیجه (تشت مانندی پهن و بافته شده از ساقه‌های گز) می‌گذاشتند و پیوسته آن را با آب نگه می‌داشتند تا گندم‌ها جوانه بزنند.
پس از این کار آنها را در جایی پهن می‌کردند تا خشک شود و برای آسیاب کردن یا (دستاس) آماده شود پس از الک کردن آردها آن را با مقداری آرد معمولی مخلوط می‌کردند.
نزدیکی‌های عید آردها را خمیر و با انواع ادویه مثل زردچوبه، دارچین و سیاه دانه و کراویه مخلوط می‌کردند. با آماده شدن آرد آن را به صورت گرده‌های کوچک یا بزرگ درآورده،
در دیگچه‌های مسی به نام (قلیف) گذاشته روی اجاق پر از آتش می‌گذاشتند و روی قلیف‌ها را نیز با آتش می‌پوشاندند و پس از آماده شدن آنها را به تکه‌های مناسب تقسیم و به همراه آجیل از میهمانان نوروزی پذیرایی می‌کردند.
ریگ وَ فال کوزه
در برخی روستاهای خراسان جنوبی از جمله مناطق خضری مردم کارهای جالبی در کنار مراسم چهارشنبه سوری اجرا می‌کنند.
اگر چهارشنبه آخر سال مصادف با شب چهارده ماه باشد،
هر خانواده، به تعداد افراد خانوار، سنگ‌های کوچکی را داخل یک کوزه می‌ریزند، آن گاه کوزه را داخل تنور و رو به قبله قرار می‌دهند.
در شب چهارشنبه‌سوری، ریگ‌ها را از کوزه خارج می‌کنند و هم زمان با خارج‌کردن سنگ‌ها، یکی از اعضای خانواده شعری دوبیتی یا تک بیتی‌ای را به نیّت دیگران می‌خواند و به این ترتیب فال هر کدام را در سال آینده پیش‌بینی می‌کند.
این مراسم به نام «ریگ وَ کوزه» معروف است.
کوزه‌شکنی در قاین
«مراسم کوزه‌شکنی یکی از آداب و رسوم پایان سال مردم قاین است که از دیر باز در این شهرستان اجرا می‌شود.
برای اجرای این مراسم در کوزه‌های کهنه و قدیمی چند تکه زغال، کمی نمک و یک سکه می‌اندازند.
سپس کوزه را به دور سر خود و افراد خانواده می‌چرخانند و از سر در حیاط خانه به داخل کوچه می‌اندازند.
در پایان این مراسم نیز کوزه‌ای نو و تمیز را از چشمه آب یا قنات پر می‌کنند و به داخل خانه می‌آورند.
همچنین در برخی روستاهای خراسان جنوبی مردم عصر چهارشنبه آخر سال مقداری هیزم به پشت بام‌ها می‌برند و در کوزه‌ای مقداری آب، نمک، زغال و جو می‌ریزند.
بعد مقداری از آب کوزه را در چهارگوشه بام خالی می‌کنند، سپس بالای سر در ورودی منزل آمده، کوزه را محکم به زمین می‌کوبند و این بیت را می‌خوانند:
«درد و بلای جونم هَتو کوزه ریزه / او درد و بلای کوزه، هَتوکوچه ریزه».
در برخی نقاط هم رسم بوده‌است که داخل کوزه مورد نظر چند سکه و انگشتری بگذارند.
همچنین به دسته کوزه هم یک دستمال با رنگی یا چارقد و لچک گره می‌زدند که هر یک دارای مفهومی بود.
بخت گشایی دختران دم بخت با شکسته های کوزه
پس از شکستن کوزه و ریختن محتوای آن، اولین رهگذر بنا به سلیقه و احتیاج و ذوق خود از محتوای کوزه شکسته انتخاب می‌کرد.
همچنین در نقاطی نیز عمل شکستن کوزه‌ها از بالای بام و پرتاب آن به داخل کوچه بیشتر توسط دختران دم‌بخت انتخاب می‌شد
که با لباس‌های محلی و نو با رنگ‌های شاد و گرفتن کوزه با دو دست در بالای سر و سپس پرتاب‌کردن آن منظره‌ای بسیار دیدنی بود.
همچنین رسم بود اگر پسر جوانی قصد ازدواج داشت باید از این فرصت استفاده می‌کرد و سکه و انگشتری و چارقد را برمی‌داشت و آن را به عنوان نشانه و علاقه به خانواده‌ای که قصد وصلت با دختر آنان را داشت،تحویل می‌داد.
پسر جوان باید انگشتری کوزه شکسته شده را به دست عروس می‌کرد و می‌گفت :
«بُو مدیم بُو مدیم / کِلِکی بیَردیُم».پسران دم‌بخت که قصد ازدواج داشتند همچنین کوزه تازه‌ای می‌خریدند و آن را از آب قنات پر می کردند و به خانه پدر زن آینده خود می‌رفتند و دخترشان را خواستگاری می‌کردند.
بعد از مراسم کوزه‌شکنی خانواده‌ها رسم آتش روشن‌کردن و پریدن از روی آن را به‌جا می‌آورند.
ثبت کوزه‌شکنی به عنوان میراث ناملموس
کوزه‌شکنی در قاین به شماره ۸۱۷ در چهار بهمن‌ماه ۹۱ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده‌است.
پخت غذایی به نام علفه
در زمان قدیم برخی معتقد بودند در این شب و روز، روح درگذشتگان آزاد است و به سراغ خانه‌های دنیوی خود می‌آید لذا غذایی به نام علفه می‌پختند و همراه با کاسه آبی پشت بام خانه‌ها قرار می‌دادند تا روح مردگان از آن استفاده کنند.
برخی نیز نان را به صورت قلفی (قلفتی) پخته و از سمت بالا به پایین روستا بین مردم پخش می‌کردند و مردم فاتحه‌ای برای شادی ارواح می‌خواندند.
مراسم قاشق زنی:
در مراسم قاشق زنی، زن یا مرد، کودک یا بزرگ با پوشاندن سر و صورت خود به در خانه همسایه‌ها رفته و بدون آن که خود را معرفی کند یا صدایی از خود دربیاورد، هدیه خود را دریافت کرده و برمی‌گردد.
سر و صورت فرد باید با چادر سایه یا ملحفه‌ای بزرگ پوشانده شود تا هویت او مخفی باقی بماند.
هنگام تردد در محله هم باید به شکل ممتد با قاشق روی کاسه یا دیگ فلزی بزند و از خود سر و صدا ایجاد کند.
این سر و صدا به صاحبان خانه می‌فهماند که قاشق‌زن به خانه آنها آمده و هدیه خود را می‌خواهد.
این هدایا ممکن است شکلات، تنقلات و اسباب بازی برای کودکان باشد یا برای بزرگسالان پول نقد و آجیل ریخته شود.
شال‌اندازی نوعروسان
شال‌اندازی از رسوم قدیمی خراسان جنوبی بود.
در این رسم، فردی صورت خود را می پوشاند و از روزنه سقف خانه شال خود را می آویخت و صاحب انه در حد وسع خود تنقلات یا قند و پول در این شال برای او می‌گذاشت.
اگر هم پسری، دختر صاحب‌خانه را بخواهد، به گوشۀ دستمالش گرهی می‌زند و آویزان می‌کند؛
در مقابل، پدر و مادر دختر اگر پاسخشان مثبت باشد، گره را باز می‌کنند و به مچ دخترشان می‌بندند و اگر هم راضی نباشند، شیرینی و آجیل می‌گذارند و به پسر برمی‌گردانند.
مراسم فال‌گوشی
از دیگر آیین ها ، رسم فال گوش است که بیشتر زن ها و دخترهای دم بخت انجام می دادند،
هرکس که می خواست به فال گوش برود، اول پیش خودش نیت می کرد، بعد در پشت بام خانه یا در کوچه فال گوش می ایستادند که اولین حرفی که می شنوند، چیست.
اگر محتوای اولین حرفی را که می شنید؛
خوب و امید بخش بود، امیدوار می شدند که نیتشان برآورده می شود و اگر حرف بدی می شنیدند، ناامید می شدند، افراد سعی می کردند پشت در خانه کسی بروند که بیشتر از بقیه حرف های خوب و سنجیده می زند.
خانه تکانی
خانه تکانی و نظافت و شست و شوی وسایل به‌عنوان یکی از سنت‌های نیکو و مشترک مردم این استان با سایر مناطق ایران است که در آستانه نوروز به مناسبت نو شدن سال برای نظم دهی، نظافت و زینت محل زندگی و کوی و برزن انجام می‌شود.
و مردم استان بر این باورند که با خانه تکانی غبار و آلودگی‌ها را از خود و محل زندگیشان می زدایند و به استقبال پاکیزگی و نوشدن همراه با بهار طبیعت می‌روند. آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی بیرجند در روز چهارشنبه سوری
مطالب دیگر:
آداب و رسوم مردم خراسان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم خراسان شمالی بجنورد در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم گلستان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم مازندران در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم گیلان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم کرمان در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم ایلام در روز چهارشنبه سوری
آداب و رسوم مردم کهگیلویه در روز چهارشنبه سوری
دیدگاه کاربران ...
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.